Helder schrijven of effectiever schrijven?

Hoe belangrijk is helder schrijven? Aan die vraag gaat een vraag vooraf: wat is het doel van een tekst? Weet wat het doel is van een tekst en welke technieken je ten dienste staan om dat doel te bereiken. Soms is de effectiefste tekst niet de helderste. (Maar meestal wel). Meten is weten. Verzamel eerst informatie voor je aanneemt dat een tekst beter is als die helderder is.

Actief schrijven is duidelijker dan passief schrijven. Dat lijkt een uitgemaakte zaak. Het project Taalonderzoek stelt aannames ter discussie en stelt vragen. Zelfs als de vragen op het eerste gezicht open deuren lijken. Wat maakt een tekst duidelijker? Wat is de relatie tussen actieve formuleringen en helderheid? Welke effecten heeft helderheid (bijvoorbeeld op de reproduceerbaarheid van informatie).

Freerk Teunissen en Klaas de Boer gebruiken bij dit onderzoek software die nauwkeuriger taalonderzoek mogelijk maakt.

Onderzoek voor een regionale omroep

Hoe meer lijdende vormen in een tekst, hoe minder lezers. Klopt die stelling? Voor een regionale omroep onderzochten we de relatie tussen tekstkenmerken en aantal clicks. Nu is een disclaimer op zijn plaats: het doel van een journalistieke organisatie is niet per se zo veel mogelijk clicks genereren.

Dit onderzoek bevestigde een aantal stellingen. Zo was er een link tussen aantal modale werkwoorden en aantal clicks. Hoe meer modale werkwoorden per honderd woorden, hoe minder clicks. Het advies aan de omroep luidde: bied redacteuren inzicht in de werking van modale werkwoorden als ‘moeten’, ‘willen’ en ‘kunnen’.

Het onderzoek gaf ook verrassende uitkomsten. Zo is er een link tussen zenderoordelen in de tekst en aantallen clicks. Hoe meer zenderoordelen (als ‘veel’, ‘erg’, ‘massaal’) in een artikel, hoe minder clicks.

Hiernaast zie je twee grafieken uit dit onderzoek. De grafieken die de relatie tonen tussen modale werkwoorden en zenderoordelen en aantal clicks.

Toegepast onderzoek in ontwikkeling

Stel een waterbedrijf stuurt facturen: zijn er dan kenmerken in de tekst van de factuur die maken dat klanten facturen eerder betalen? Of neem afspraakbrieven van een gemeente. Hoe meer mensen de afspraak nakomen, hoe efficiënter de gemeente werkt. Zijn er relaties te vinden tussen tekstkenmerken en nagekomen afspraken? Taalonderzoek onderzoekt taal.

Levert een heldere tekst meer op tijd betaalde facturen op? De aanname dat een heldere tekst ook effectiever is, is ook doelwit van het onderzoek van Taalonderzoek. Copywriters weten hoe tot in de puntjes helder te schrijven. Toch doen ze dat niet altijd.

Verder kijken dan helderheid. Daarover gaat taalonderzoek. Zo begrijpen we meer over taal, maken we een zorgvuldiger onderscheid tussen helderheid en effectiviteit en kunnen taalexperts bij bedrijven en overheden betere keuzes maken.

Nieuwe software en een nieuwe toepassing

Freerk Teunissen van School voor Schrijftraining en Klaas de Boer ontwikkelen nieuwe software. Die software komt uiteindelijk beschikbaar als plugin bij Word.

Software ontwikkelen betekent testen en onderzoek doen. Dat doen Freerk en Klaas in samenwerking en overleg met hun klanten en partners. Denk aan Hogeschool Utrecht en Regionale Omroepen Nederland.

Fase 1 – in ontwikkeling

Software werkend krijgen. De software herkent tekstkenmerken als vraagzinnen en modale werkwoorden.

Fase 2 – eerste pilot afgerond

Met de software drie pilots uitvoeren. Voorwaarden voor deze pilots? Ten eerste worden bij de pilot tekstkenmerken gekoppeld aan doelen van een tekst. Ten tweede bieden de uitkomsten van de pilot handelingsperspectief. Ten derde zijn de doelen en de tekstkenmerken meetbaar.

De eerste pilot is in 2020 uitgevoerd bij een regionale omroep. De tweede pilot begint in het voorjaar van 2021 bij een Brits-Nederlandse oliemaatschappij.

Fase 3

Fondsen werven voor de ontwikkeling van de software en het onderzoek

Fase 4

De software gebruiksvriendelijker maken.

Fase 5

Bij de software een website aanbieden met resultaten van onderzoek (voor zover gebruikers van de software en andere betrokkenen daar toestemming voor hebben verleend).

Fase 6

De software lerend maken. Met de software doen wij en andere gebruikers onderzoek, waarmee we de software vervolgens verbeteren.